fisikon

Ευρωπαϊκό Ρυθμιστικό Πλαίσιο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) μέσω των -πρωτογενούς και δευτερογενούς δικαίου- κανόνων της στοχεύει στη δημιουργία μίας ανταγωνιστικής, ενοποιημένης και με υψηλή ρευστότητα αγοράς ενέργειας, στη δίκαιη πρόσβαση σε αυτήν, στη μεγαλύτερη προστασία των καταναλωτών και, εν γένει, στη δημιουργία μίας στέρεης βάσης προκειμένου να διοχετεύεται η ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο εκεί όπου χρειάζεται.

Οι βασικοί στόχοι της πολιτικής ενέργειας της Ε.Ε. στο πλαίσιο των βασικών ελευθεριών κυκλοφορίας προσώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων θεμελιώνονται στο άρθρο 194 Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε. (ΣΛΕΕ) και συνίστανται στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, στη διασφάλιση της ασφάλειας εφοδιασμού, τη διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων, την αειφορία και την ανταγωνιστικότητα. Ειδικότερα:

α) Η διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού της Ένωσης συνίσταται κυρίως : i) στη λήψη άμεσων μέτρων αντιμετώπισης κρίσεων, ii) στην υιοθέτηση νέων μηχανισμών αλληλεγγύης υπέρ των αδυνάμων, iii) στην ενδυνάμωση των διευρωπαϊκών υποδομών ενέργειας, iv) στην διαφοροποίηση των πηγών και οδεύσεων εισαγωγής, v) στη συγκρότηση μίας συλλογικής εξωτερικής ενεργειακής πολιτικής («speaking with one voice»), καθώς και vi) στους κατωτέρω υπό (β) και (γ) στόχους. Σχετικές πράξεις παραγώγου δικαίου είναι οι Οδηγίες περί μέτρων διασφάλισης εφοδιασμού με ηλεκτρισμό και φυσικό αέριο και περί υποχρεωτικής διατήρησης αποθεμάτων πετρελαίου.

Ειδικά για το φυσικό αέριο, σε συνέχεια της Ρωσο-Ουκρανικής κρίσης του χειμώνα 2008/2009, εκδόθηκε ο Κανονισμός 994/2010 σχετικά με τα μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού με αέριο, αποσκοπώντας στην ενίσχυση των μηχανισμών πρόληψης και αντιμετώπισης κρίσεων.

Ωστόσο, κρίθηκε αναγκαία η κατάργηση του προαναφερόμενου Κανονισμού και η έκδοση νεότερου, με βασικό πυλώνα την περαιτέρω ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας στην πρόληψη κρίσεων και την κατάρτιση κοινών σχεδίων έκτακτης ανάγκης μέσω της εγκαθίδρυσης μηχανισμού αλληλεγγύης μεταξύ διασυνδεδεμένων κρατών-μελών (άμεσα αλλά και μέσω τρίτων χωρών) προς διασφάλιση της τροφοδοσίας τουλάχιστον των εξ αλληλεγγύης προστατευόμενων πελατών. Ως εκ τούτου εκδόθηκε ο Κανονισμός (ΕΕ) 2017/1938 της 25ης Οκτωβρίου 2017 σχετικά με τα μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού με φυσικό αέριο, ο οποίος τροποποιήθηκε περαιτέρω με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2022/1032 για θέματα αποθήκευσης αερίου, που τέθηκε σε ισχύ από την 1 Ιουλίου 2022 και απαιτούσε την πλήρωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου των χώρες της ΕΕ στο 80% έως την 1η Νοεμβρίου 2022 και στο 90% για τα επόμενα χρόνια (δείτε παρακάτω σχετική ενότητα στ) Σχέδιο REPowerEU).

Περαιτέρω, για την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της Ένωσης, με την Απόφαση 994/2012/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θεσπίστηκε μηχανισμός ανταλλαγής πληροφοριών με την Επιτροπή σχετικά με τις διακυβερνητικές συμφωνίες μεταξύ κρατών –μελών και τρίτων χωρών στον τομέα της ενέργειας. Η εν λόγω απόφαση καταργήθηκε την 2/5/2017 με την νεότερη Απόφαση 2017/684/ΕΕ.

β) Κλιματική Αλλαγή - Προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας και της εξοικονόμησης ενέργειας,της ανάπτυξης νέων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), χρήσης εναλλακτικών καυσίμων καθώς και ανάπτυξης συστήματος εμπορίας ρύπων. Σχετικές πράξεις παραγώγου δικαίου είναι οι κανόνες περί

i. προώθησης παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ Οδηγία (ΕΕ) 2018/2001, τροποποιεί την Οδηγία 2009/28/ΕΚ και την καταργεί από την 1/7/2020, βάσει της οποίας ορίζεται ενωσιακός δεσμευτικός στόχος για ΑΠΕ στο 32%-τουλάχιστον-της ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας έως το 2030, με συνεισφορά κάθε κράτους-μέλους στο πλαίσιο των ενοποιημένων εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα. Η εν λόγω Οδηγία τροποποιήθηκε με την Οδηγία (ΕΕ) 2023/2413 (δείτε παρακάτω σχετική ενότητα ε) Πακέτο “Fit for 55”).

ii. χρήσης βιοκαυσίμων και άλλων ανανεώσιμων στις μεταφορές [Οδηγία 2003/30/ΕΚ], σύμφωνα με την οποία προάγονται τα βιοκαύσιμα ή άλλα ανανεώσιμα καύσιμα προς αντικατάσταση του πετρελαίου ντίζελ ή της βενζίνης στις μεταφορές, για να συμβάλει στην επίτευξη των στόχων σχετικά με τις κλιματικές αλλαγές. Τα κ-μ θα έπρεπε έως 31/12/2010 να διαθέτουν στην αγορά βιοκαύσιμα και άλλα ανανεώσιμα καύσιμα στο 5,75% του συνόλου της βενζίνης και ντίζελ που χρησιμοποιούν στις μεταφορές τους,

iii. ανάπτυξης του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών [Κανονισμός 1315/2013 ή ΤΕΝ-Τ] καιυποδομών εναλλακτικών καυσίμων [Οδηγία 2014/94/ΕΕ],σχετικά με το πλαίσιο μέτρων ανάπτυξης υποδομών εναλλακτικών καυσίμων (που ορίζονται ηλ.ενέργεια, υδρογόνο, βιοκαύσιμα της Οδηγίας 2009/28/ΕΚ, συνθετικά παραφινικά καύσιμα, φ.α. & βιομεθάνιο, και υγραέριο) και των ελάχιστων προδιαγραφών των υποδομών εναλλακτικών καυσίμων (συμπ/νων των σημείων επαναφόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και ανεφοδιασμού οχημάτων φ.α. και υδρογόνου), σύμφωνα με τις ειδικότερες προβλέψεις των εθνικών πλαισίων πολιτικής,

iv. γεωλογικής αποθήκευσης CO2 [Οδηγία 2009/31/ΕΚ], βάσει της οποίας θεσπίζεται το νομικό πλαίσιο για την περιβαλλοντικώς ασφαλή αποθήκευση του CO2, εντός της επικράτειας, στις ΑΟΖ και στις ηπειρωτικές υφαλοκρηπίδες κάθε κ-μ, ως συμβολή στην καταπολέμηση αλλαγής του κλίματος,

v. συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου [Οδηγία 2003/87/ΕΚ-ETS], που εφαρμόζεται στις ενεργειακές δραστηριότητες, παραγωγής & επεξεργασίας σιδηρούχων μετάλλων και βιομηχανιών ανόργανων υλών, ώστε να προωθήσει τη μείωση των εκπομπών (ενωσιακή δέσμευση για μείωση τουλάχιστον κατά 40% έως το 2030)με τρόπο αποδοτικό από πλευράς κόστους και οικονομικά αποτελεσματικό, η οποία τροποποιήθηκε με την Οδηγία(ΕΕ) 2018/410 της 14ης Μαρτίου 2018 με σκοπό την ενίσχυση οικονομικά αποδοτικών μειώσεων των εκπομπών και την προώθηση επενδύσεων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και της απόφασης (ΕΕ) 2015/1814 . Επίσης, η Οδηγία 2003/87/ΕΚ-ETS Ι τροποποιήθηκε με την, Οδηγία (ΕΕ) 2023/959 – ETS II (δείτε παρακάτω σχετική υπο-ενότητα 1) Σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της Ένωσης - ΣΕΔΕ (ETS) της ενότητας ε) Πακέτο “Fit for 55”),

vi. ενεργειακής απόδοσης[Οδηγία 2018/2002/ΕΕ, η οποία τροποποιεί την Οδηγία 2012/27/ΕΕ, που κατήργησε τις οδηγίες 2004/8/ΕΚ & 2006/32/ΕΚ την 5/6/2014], βάσει της οποίας προβλέπεται τουλάχιστον κατά 32,5% βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης έως το 2030 , καθώς και ενεργειακής απόδοσης κτιρίων[Οδηγία (ΕΕ) 2018/844], σύμφωνα με την οποία τροποποιούνται κυρίως οι διατάξεις της Οδηγίας 2010/31/ΕΕ, για να προσαρμοστούν στα νέα τεχνολογικά δεδομένα και να ενισχυθούν περαιτέρω για την επίτευξη του στόχου της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (λαμβάνοντας υπόψη ότι το κτιριακό δυναμικό είναι υπεύθυνο για το 36% του συνόλου εκπομπών CO2 της Ένωσης), με πρόβλεψη ετήσιου μέσου όρου ανακαινίσεων 3%,

vii. διακυβέρνησης της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα [Ευρωπαϊκός Κανονισμός 2018/1999 ,που καταργεί τον Κανονισμό (ΕΕ) 525/2013 από την 1/1/2021], σύμφωνα με τον οποίο θεσπίζεται μηχανισμός διακυβέρνησης για την εφαρμογή των στρατηγικών και μέτρων επίτευξης των στόχων της Ένωσης έως το 2030 και την τόνωση της συνεργασίας μεταξύ των κ-μ, στη βάση των ενοποιημένων εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα που καλύπτουν 10ετείς περιόδους. Ο εν λόγω Κανονισμός, σε συνδυασμό με τις προαναφερόμενες Οδηγίες για ΑΠΕ 2018/2001/ΕΕ και Ενεργειακή Απόδοση 2018/2002/ΕΕ, αποτελούν το πλαίσιο που είναι κυρίως γνωστό ως «Clean Energy Package».

Την 11/12/2019 εκδόθηκε από την ΕΕ ο οδικός χάρτης δράσεων για την επίτευξη της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (European Green Deal) COM(2019) 640. Σύμφωνα με τον χάρτη αυτό αναμένονται

  • Έως τον Μάρτιο 2020, έκδοση του πρώτου Ενεργειακού Νόμου, για την διασφάλιση των στόχων κλιματικής ουδετερότητας για το 2050 και των αναγκαίων πολιτικών επίτευξης τους από τα κ-μ. Ως προς αυτό, στις 9.7.2021 δημοσιεύτηκε ο Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1119 για τη θέσπιση πλαισίου με στόχο την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας και για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 401/2009 και (ΕΕ) 2018/1999 («ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα»), με έναρξη ισχύος από τις 29.07.2021. Ο Κανονισμός ορίζει δεσμευτικό στόχο για κλιματική ουδετερότητα στην Ένωση έως το 2050 ώστε οι καθαρές εκπομπές να είναι μηδενικές έως το εν λόγω έτος, ενώ παράλληλα τίθεται ως δεσμευτικός κλιματικός στόχος για το 2030 η εγχώρια μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (εκπομπές μετά την αφαίρεση των απορροφήσεων) κατά τουλάχιστον 55 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 έως το 2030. Επίσης, προβλέπεται ότι η συνεισφορά των καθαρών απορροφήσεων στον κλιματικό στόχο της Ένωσης για το 2030 περιορίζεται σε 225 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου CO2. Επιπρόσθετα, αναφέρεται πως το αργότερο εντός έξι μηνών μετά τον πρώτο παγκόσμιο απολογισμό που αναφέρεται στο άρθρο 14 της συμφωνίας του Παρισιού, η Επιτροπή υποβάλλει νομοθετική πρόταση, κατά περίπτωση και βάσει λεπτομερούς εκτίμησης επιπτώσεων, για την τροποποίηση του παρόντος κανονισμού ώστε να συμπεριλάβει τον κλιματικό στόχο της Ένωσης για το 2040.
  • Έως τον Ιούνιο του 2021,αναθεώρηση του πλαισίου για τη μείωση των εκπομπών ΑτΘ, δηλαδή της Οδηγίας 2003/87/EK (ETS) για να επεκταθεί και σε νέους τομείς, της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση 2018/2002/ΕΚ, της Οδηγίας για την προώθηση των ΑΠΕ 2018/2001/ΕΚ, των Κανονισμών 2018/841 και 2018/842 και εφόσον χρειαστεί και του Ενεργειακού Νόμου, καθώς και της Οδηγίας Φορολόγησης Ενεργειακών προϊόντων 2003/96/ΕΚ,(δείτε παρακάτω σχετικές αναθεωρήσεις στην ενότητα ε) Πακέτο «Fit for 55»
  • Έως τον Ιούνιο 2020, διενέργεια αξιολόγησης των Εθνικών Σχεδίων για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) ακόμα πιο φιλόδοξους στόχους για το κλίμα το 2030, ώστε να αποτυπωθούν στα ΕΣΕΚ κάθε κ-μ στην αναθεώρησή τους το 2023. Ως προς αυτό, εκδόθηκε η από 17.9.2020 αξιολόγηση της Επιτροπής (COM(2020) 564) του αντίκτυπου των ΕΣΕΚ των κ-μ σε επίπεδο ΕΕ για το 2021-2030, η οποία περιλαμβάνει, προτάσεις για ένα φιλόδοξο σχέδιο στόχου για το κλίμα για τη μείωση των εκπομπών στην ΕΕ κατά 55% έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990.
  • Εντός του 2020, αξιολόγηση για αναθεώρηση του κανονιστικού πλαισίου για τις υποδομές, συμπεριλαμβανομένου του Κανονισμού ΤΕΝ-Ε, ώστε οι προβλέψεις του να γίνουν συμβατές με τους στόχους κλιματικής ουδετερότητας και να συμπεριλάβουν και νέες τεχνολογίες (πχ έξυπνα δίκτυα, αποθήκευση CO2, δίκτυα Η2 κλπ) (δείτε παρακάτω σχετικά στην ενότητα γ) «Προώθηση της βέλτιστης διασύνδεσης των ενεργειακών δικτύων»,
  • Έως το 2021, αναθεώρηση του πλαισίου μεταφορών όπως προσδιορίζεται με την Οδηγία 2014/94/ΕΚ και τον Κανονισμό ΤΕΝ-Τ, ώστε να επιταχύνει τον στόχο μηδενικών ή χαμηλών εκπομπών από οχήματα και πλοία. Η εν λόγω Οδηγία καταργήθηκε δυνάμει Κανονισμού (ΕΕ) 2023/1804 (κανονισμός AFIR) (δείτε παρακάτω σχετική ενότητα ε) Πακέτο “Fit for 55”)

γ) Προώθηση της βέλτιστης διασύνδεσης των ενεργειακών δικτύων, κυρίως μέσω του χαρακτηρισμού των έργων ως έργα κοινού ενδιαφέροντος [Projects of Common Interest (PCI)] και χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Ταμείο Συνοχής (άρθρο 177 ΣΛΕΕ). Δυνάμει του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2236/1995, τα έργα κοινού ενδιαφέροντος έχουν προτεραιότητα για τη χορήγηση κοινοτικής ενίσχυσης. Με την υπ’ αριθ. 1364/2006 απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθορίζονται οι βασικοί προσανατολισμοί για τα διευρωπαϊκά δίκτυα στον τομέα της ενέργειας που προσδιορίζουν έργα κοινού ενδιαφέροντος και έργα προτεραιότητας μεταξύ των διευρωπαϊκών δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας και αερίου. Με τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 347/2013 (ΤΕΝ-Ε) καθορίζονται οι κατευθυντήριες γραμμές για τις διευρωπαϊκές ενεργειακές υποδομές, προσδιορίζοντας 12 διαδρόμους και πεδία προτεραιότητας σε ενεργειακά δίκτυα και προβλέποντας μέτρα επιτάχυνσης διαδικασιών χορήγησης των σχετικών αδειών στα έργα κοινού ενδιαφέροντος. Ο εν λόγω Κανονισμός τροποποιήθηκε με τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1391/2013 , έτσι ώστε να προσδιορίσει τον ενωσιακό κατάλογο των έργων κοινού ενδιαφέροντος. Περαιτέρω, με τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1316/2013 , δημιουργείται ο μηχανισμός χρηματοδοτικής διευκόλυνσης «Συνδέοντας την Ευρώπη» [Connecting Europe Facility (CEF)] με σκοπό την υποστήριξη έργων προτεραιότητας από το 2014-2020, στους τομείς ενέργειας, μεταφορών και ψηφιακής υποδομής. Στην αποτελεσματική εφαρμογή των ανωτέρω, συμβάλλουν και οι προβλέψεις του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 617/2010 , ο οποίος αντικαταστάθηκε εν συνεχεία με τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 256/2014, οι οποίοι ζητούν από τα Κράτη Μέλη να κοινοποιούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα σχέδιά τους για επενδύσεις σε ενεργειακή υποδομή εντός της Ε.Ε..

O Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 347/2013 (ΤΕΝ-Ε) καταργήθηκε με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2022/869 της 30ής Μαΐου 2022 σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις διευρωπαϊκές ενεργειακές υποδομές, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 23.6.2022 με σκοπό την πλήρη ευθυγράμμιση με τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας. Ο νέος Κανονισμός περιέχει ένα ενισχυμένο πλαίσιο για τη διασυνοριακή συνεργασία για την επιτάχυνση της υλοποίησης υπεράκτιων δικτύων ως βασικό στοιχείο της ενεργειακής μετάβασης, μια ενισχυμένη εστίαση σε κατηγορίες υποδομών όπως τα έξυπνα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, ένα διευρυμένο πεδίο για να συμπεριληφθούν δίκτυα υδρογόνου καθώς και υποχρεωτική αξιολόγηση βιωσιμότητας για όλα τα επιλέξιμα έργα. Επίσης, προβλέπεται ότι κατά τη διάρκεια μιας μεταβατικής περιόδου οι αφιερωμένες υποδομές υδρογόνου που μετατράπηκαν από φυσικό αέριο θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μεταφορά ή την αποθήκευση προκαθορισμένου μείγματος υδρογόνου με φυσικό αέριο ή βιομεθάνιο. Η μεταβατική περίοδος θα λήξει στις 31 Δεκεμβρίου 2029, ενώ οποιαδήποτε επιλεξιμότητα για χρηματοδοτική συνδρομή της Ένωσης λήγει στις 31 Δεκεμβρίου 2027.

δ) Διασφάλιση της λειτουργίας (ολοκλήρωση) της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, η οποία εκτιμάται ότι θα επιφέρει το υγιές και ασφαλές επενδυτικό περιβάλλον που θα χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη των υποδομών αλλά και την δυνατότητα στον καταναλωτή να απολαμβάνει ανάλογης ποιότητας και τιμής παροχή ενεργειακών αγαθών. Η πορεία της ολοκλήρωσης έχει ως μέσο τη δημιουργία ανταγωνιστικών αγορών ενέργειας, λαμβανομένων πάντα υπόψη των ιδιαιτεροτήτων κάθε Κράτους Μέλους (π.χ. ΥΓΟΣ) και των απαιτήσεων ασφαλείας εφοδιασμού.

Οι ως άνω πολιτικές υλοποίησης της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς ενέργειας πραγματοποιούνται σταδιακά μέσω διαδοχικών νομοθετικών δεσμών («ενεργειακά πακέτα»), οι οποίες μέχρι σήμερα έχουν ως εξής:

Το 1ο ενεργειακό πακέτο (1998-2003), το οποίο συνιστούν κυρίως Οδηγίες περί κοινών κανόνων για την εσωτερική αγορά ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, ίδρυσε τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές και εισήγαγε το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης τρίτων στα δίκτυα [«Third Party Access»(TPA)] καθώς και την υποχρέωση λογιστικού και λειτουργικού διαχωρισμού. Σημειώνεται όμως ότι επετράπη σε κάθε χώρα να επιλέξει από μόνη της τα αναγκαία ρυθμιστικά μέτρα και το σχεδιασμό ως προς τη λειτουργία των αγορών τους (market design), αναλόγως των ιδιαίτερων δομικών και λειτουργικών συνθηκών τους. Στις εθνικές ρυθμιστικές αρχές ανατέθηκε τόσο ο σημαντικός ρόλος της εποπτείας της συμμόρφωσης της αγοράς στις ανωτέρω αρχές και ιδίως η ρύθμιση των τιμολογίων πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας. Στα πλαίσια αυτά, εκδόθηκε για το φυσικό αέριο η Οδηγία 98/30/ΕΚ.

Το 2ο ενεργειακό πακέτο (2003-2009), το οποίο συνιστούν κυρίως Οδηγίες περί κοινών κανόνων για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου και Κανονισμοί περί όρων πρόσβασης στο δίκτυο για διασυνοριακές ανταλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου, προσπάθησε να επεκτείνει τα αποτελέσματα του 1ου ενεργειακού πακέτου, εισάγοντας το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής, και εύκολης αλλαγής, προμηθευτή, καθώς και την υποχρέωση του νομικού διαχωρισμού μεταξύ των δραστηριοτήτων παραγωγής/προμήθειας και μεταφοράς ή διανομής. Ειδικότερα, για το φυσικό αέριο εκδίδεται η Οδηγία 2003/55/ΕΚ και ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθμ. 1775/2005, ο οποίος καθορίζει τεχνικούς κανόνες πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς καθώς και κανόνες κατανομής δυναμικότητας και διαχείρισης συμφόρησης.

Το 3ο ενεργειακό πακέτο (2009-έως σήμερα). Παρά τη σημαντική πρόοδο που είχε συντελεστεί στον τομέα της ενέργειας, παρατηρούντο ακόμα εμπόδια στον υγιή ανταγωνισμό στις αγορές χονδρικής πώλησης φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς οι αγορές παρέμεναν κυρίως εθνικές, με σχετικά περιορισμένο διασυνοριακό εμπόριο και υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης. Προκειμένου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εντοπίσει τα εμπόδια που εμπόδιζαν την ανάπτυξη του ανταγωνισμού στις εν λόγω αγορές, το 2005 ξεκίνησε μία τομεακή έρευνα («Energy Sector Inquiry») η οποία ολοκληρώθηκε το 2007. Βάσει των αποτελεσμάτων της τομεακής έρευνας και προς αντιμετώπιση των εντοπισμένων προβλημάτων στην αγορά υιοθετήθηκε το 3ο ενεργειακό πακέτο, το οποίο περιλαμβάνει κυρίως Οδηγίες περί κοινών κανόνων για την εσωτερική αγορά ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου και Κανονισμούς περί σύστασης του Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας [Agency for the Cooperation of Energy Regulators (ACER)], καθώς και περί όρων πρόσβασης στο δίκτυο για διασυνοριακές ανταλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας και πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου. Οι κυριότερες αλλαγές που επιφέρει το νέο πακέτο είναι ο ιδιοκτησιακός διαχωρισμός των δραστηριοτήτων παραγωγής/προμήθειας από τις δραστηριότητες μεταφοράς, η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων και της ανεξαρτησίας των ρυθμιστικών αρχών και η συνεργασία μεταξύ ρυθμιστικών αρχών, διαχειριστών δικτύων και Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και η ενίσχυση της διαφάνειας στην πληροφόρηση. Ειδικότερα, για το φυσικό αέριο, το 3ο ενεργειακό πακέτο περιλαμβάνει:

α) την Οδηγία 2009/73/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της Οδηγίας 2003/55/ΕΚ, η οποία τροποποιείται με την Οδηγία 2019/692/ΕΕ με σκοπό να εξασφαλιστεί ότι οι βασικοί κανόνες που διέπουν την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου της ΕΕ ισχύουν για τα συστήματα μεταφοράς φυσικού αερίου μεταξύ ενός κράτους μέλους και μιας τρίτης χώρας, μέχρι τα όρια της επικράτειας του κράτους μέλους και των χωρικών του υδάτων.

β) τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 715/2009 σχετικά με τους όρους πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου και για την κατάργηση του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1775/2005, ο όποιος περιλαμβάνει και μέτρα διαχείρισης συμβατικής συμφόρησης και προβλέπει τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου («ENTSO-G»), και

γ) τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 713/2009 για την ίδρυση Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας, ο οποίος καταργείται από 4 Ιουλίου 2019 με την ισχύ του νέου Κανονισμού (ΕΕ) 2019/942.

Το προαναφερόμενο 3ο ενεργειακό πακέτο συμπληρώνεται από μία σειρά Οδηγιών, Αποφάσεων και Κανονισμών, ως ακολούθως:

– Την Οδηγία 2003/96/ΕΚ σχετικά µε την αναδιάρθρωση του κοινοτικού πλαισίου φορολογίας των ενεργειακών προϊόντων και της ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία βρίσκεται σε διαδικασία αναθεώρησης.

– Την Οδηγία 2008/92/ΕΚ σχετικά με κοινοτική διαδικασία για τη βελτίωση της διαφάνειας των τιμών αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας για τον τελικό βιομηχανικό καταναλωτή η οποία υποχρεώνει τα Κράτη Μέλη να διασφαλίζουν ότι οι εν λόγω τιμές και τα συστήματα τιμών που χρησιμοποιήθηκαν ανακοινώνονται στη Eurostat δύο φορές ανά έτος.

– Τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1227/2011 για την ακεραιότητα και τη διαφάνεια στη χονδρική αγορά ενέργειας (γνωστός ως Κανονισμός «REMIT»), βάσει του οποίου ανατίθεται στον ACER η αρμοδιότητα της παρακολούθησης των αγορών χονδρικής πώλησης φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας δια της συγκέντρωσης και επεξεργασίας δεδομένων σχετικά με τις συναλλαγές στις εν λόγω αγορές, καθώς και η αρμοδιότητα της διερεύνησης πιθανών καταχρηστικών πρακτικών στις εν λόγω αγορές και ο συντονισμός της επιβολής κατάλληλων κυρώσεων για παραβάσεις των διατάξεων του Κανονισμού, την ευθύνη για την επιβολή των οποίων έχουν οι ρυθμιστικές αρχές των Κρατών Μελών. Ο εν λόγω Κανονισμός συμπληρώθηκε με τις διατάξεις του Εκτελεστικού Κανονισμού (ΕΕ) αριθμ. 1348/2014 , ο οποίος προσδιορίζει τον τρόπο αναφοράς των δεδομένων για την εφαρμογή του άρθρου 8 παρ. 2 και 6 του Κανονισμού REMIT και τροποποιήθηκε δυνάμει του νέου Κανονισμού (ΕΕ) 2024/1106 (REMIT II). [για περισσότερες πληροφορίες για τις απαιτήσεις του REMIT βλ. σχετική ενότητα του Ρυθμιστικού Πλαισίου].

– Απόφαση 2010/685/ΕΕ της Επιτροπής για την τροποποίηση του κεφαλαίου 3 του παραρτήματος Ι του (ΕΚ) αριθμ. 715/2009, σχετικά με τις τεχνικές πληροφορίες που πρέπει να λαμβάνουν οι χρήστες των συστημάτων μεταφοράς φ.α. για την αποτελεσματική πρόσβαση τους σε αυτά.

– Απόφαση 2012/490/ΕΕ της Επιτροπής για τροποποίηση του παραρτήματος Ι του Κανονισμού (ΕΚ) αριθμ. 715/2009 για τις διαδικασίες διαχείρισης συμφορησης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου (CMP) που ισχύουν από τον Σεπτέμβρη 2012, όπως αυτές συμπληρώθηκαν με την υπ.αρ. 2015/715 Απόφαση της Επιτροπής.

– Τον Κανονισμό (EΕ) αριθ. 984/2013 για τη θέσπιση κώδικα δικτύου σχετικά με μηχανισμούς κατανομής δυναμικότητας στα συστήματα μεταφοράς αερίου και για τη συμπλήρωση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2009, o οποίος αντικαταστάθηκε με τον Κανονισμό 2017/459/ΕΕ (CAM) που ισχύει από τον Απρίλιο 2017.

– Τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 312/2014 για τη θέσπιση κώδικα δικτύου όσον αφορά την εξισορρόπηση του φυσικού αερίου στα δίκτυα μεταφοράς (BAL), που εφαρμόζεται απο 1/10/2015.

– Τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 703/2015 της Επιτροπής για τη θέσπιση κώδικα δικτύου όσον αφορά τους κανόνες για τη διαλειτουργικότητα και την ανταλλαγή δεδομένων (Interoperability), που εφαρμόζεται από 1/5/2016.

– Τον Κανονισμό 2017/460/ΕΕ για τη θέσπιση κώδικα δικτύου σχετικά με την εναρμονισμένη διάρθρωση των τιμολογίων μεταφοράς αερίου (TAR), στο σύνολο των διατάξεων του οποίου εφαρμόζονται από 31/5/2019.

ε) Πακέτο «Fit for 55». H Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε στις 14.7.2021 μια δέσμη μέτρων (γνωστό ως πακέτο «Fit for 55») με στόχο τη μετουσίωση των φιλοδοξιών της Πράσινης Συμφωνίας σε νομοθέτημα. Η δέσμη μέτρων είναι μια σειρά προτάσεων για την αναθεώρηση της νομοθεσίας όσον αφορά στις ενωσιακές πολιτικές για το κλίμα, την ενέργεια, τη χρήση γης, τις μεταφορές και τη φορολογία προκειμένου να προσαρμοστούν κατάλληλα ώστε να επιτευχθεί μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Οι προτάσεις θα επιτρέψουν την αναγκαία επιτάχυνση μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά την επόμενη δεκαετία. Συνδυάζουν α) την εφαρμογή της εμπορίας εκπομπών σε νέους τομείς και αυστηροποίηση του υφιστάμενου συστήματος εμπορίας εκπομπών της ΕΕ, β) την αύξηση της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αυξημένο στόχο για την παραγωγή του 40% της ενέργειας από ΑΠΕ έως το 2030), γ) την υψηλότερη ενεργειακή απόδοση, δ) την ταχύτερη ανάπτυξη μέσων μεταφοράς χαμηλών εκπομπών (μείωση των μέσων εκπομπών των καινούργιων αυτοκινήτων κατά 55% από το 2030 και κατά 100% από το 2035 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2021.

Στα πλαίσια του πακέτου «Fit for 55», σύμφωνα με τα ανωτέρω, θεσπίστηκαν τα κάτωθι βασικά νομοθετήματα:

1) Σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της Ένωσης - ΣΕΔΕ (ETS)

Στις 10 Μαΐου 2023 εκδόθηκε η Οδηγία (ΕΕ) 2023/959 για την τροποποίηση της Οδηγίας 2003/87/ΕΚ σχετικά με τη θέσπιση συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της Ένωσης. Η εν λόγω Οδηγία που τέθηκε σε ισχύ από τις 30.5.2023, δημιουργεί ένα νέο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών, το ΣΕΔΕ2 (ETS II) που λειτουργεί παράλληλα με το ΣΕΔΕ, επεκτείνοντας το πεδίο εφαρμογής του ώστε να καλύπτει τις εκπομπές CO2 από την καύση καυσίμων σε κτίρια, οδικές μεταφορές και πρόσθετους φορείς (κυρίως μικρές βιομηχανίες και εμπορικά κτίρια που δεν καλύπτονται από το υπάρχον ΣΕΔΕ). Στόχος της παρούσας Οδηγίας είναι η μείωση εκπομπών κατά 42% μέχρι το 2030 σε σύγκριση με το 2005. Υπόχρεοι (ως ρυθμιζόμενες οντότητες) είναι οι πάροχοι καυσίμων και όχι οι τελικοί καταναλωτές και αυτοί θα απαιτηθεί να αγοράσουν και να παραδώσουν δικαιώματα για να καλύψουν τις εκπομπές τους. Η έναρξη λειτουργείας του νέου ΣΕΔΕ προβλέπεται για το 2027, ωστόσο οι ρυθμιζόμενες οντότητες οφείλουν έως την 1.01.2025 να έχουν προβεί σε έκδοση Άδειας Αερίων του θερμοκηπίου προκειμένου να ασκούν τη δραστηριότητα του παραρτήματος ΙΙΙ της Οδηγίας.

Ταυτόχρονα με την Οδηγία (ΕΕ) 2023/959 εκδόθηκε ο Κανονισμός (ΕΕ) 2023/957 για την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΕ) 2015/757 αναφορικά με την εισαγωγή διατάξεων για τη συμπερίληψη των δραστηριοτήτων θαλάσσιων μεταφορών στο σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ και για την παρακολούθηση, την υποβολή εκθέσεων και την επαλήθευση των εκπομπών πρόσθετων αερίων θερμοκηπίου, με την συμπερίληψη των εκπομπών CH4 και N2O, καθώς και εκπομπών από πρόσθετους τύπους πλοίων, ήτοι υπεράκτιας δραστηριότητας. Ο παρών Κανονισμός εφαρμόζεται από 5.6.2023, ωστόσο ορισμένες διατάξεις εφαρμόζονται από 1.1.2024.

Σε συνάφεια με τα ανωτέρω, ψηφίστηκαν σχετικοί δευτερεύοντες Κανονισμοί, όπως ΕΚ (ΕΕ) 2023/2122 της 12ης Οκτωβρίου 2023 για την τροποποίηση του εκτελεστικού Κανονισμού (ΕΕ) 2018/2066 για την παρακολούθηση και την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατ’ εφαρμογή της Οδηγίας 2003/87/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου με εφαρμογή από 1.1.2024 και ο Κατ’ Εξουσιοδότηση Κανονισμός (ΕΕ) 2023/2904 της 25ης Οκτωβρίου 2023 για την τροποποίηση του κατ’ Εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) 2019/1122 της Επιτροπής για τη συμπλήρωση της Οδηγίας 2003/87/ΕΚ όσον αφορά στη λειτουργία του ενωσιακού μητρώου, του οποίου το άρθρο 1 σημεία 21), 22), 25) και 28) στοιχείο γ) εφαρμόζονται από την 1.1.2025 και το άρθρο 1 σημείο 30 στοιχείο β) εφαρμόζεται από 1.1.2027.

2) Οδηγία για την προώθηση της ενέργειας από ΑΠΕ - RED III

Στις 18 Οκτωβρίου 2023 εκδόθηκε η Οδηγία (ΕΕ) 2023/2413 για την τροποποίηση της Οδηγίας (ΕΕ) 2018/2001, του Κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999 και της Οδηγίας 98/70/ΕΚ όσον αφορά στην προώθηση της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, και στην κατάργηση της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/652, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 20.11.2023 και τα κράτη μέλη θα πρέπει να τη μεταφέρουν στο εθνικό τους δίκαιο έως τις 21.5.2025. Γενικός στόχος της εν λόγω Οδηγίας είναι να αυξήσει το μερίδιο της ανανεώσιμης ενέργειας στη συνολική κατανάλωση ενέργειας της ΕΕ στο 42,5% έως το 2030 με πρόσθετη ενδεικτική συμπλήρωση 2,5% για να καταστεί δυνατή η επίτευξη του στόχου του 45%. Ειδικότερα, προβλέπονται ανά τομέα τα εξής:

Για τον τομέα των Μεταφορών, τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ δεσμευτικού στόχου μείωσης κατά 14,5% της έντασης των αερίων θερμοκηπίου στις μεταφορές από τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έως το 2030 ή δεσμευτικό μερίδιο τουλάχιστον 29% των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην τελική κατανάλωση ενέργειας στον τομέα των μεταφορών έως το 2030. Οι νέοι κανόνες καθορίζουν έναν δεσμευτικό συνδυασμένο επιμέρους στόχο 5,5% για τα προηγμένα βιοκαύσιμα (γενικά προερχόμενα από πρώτες ύλες που δεν βασίζονται σε τρόφιμα) και τα ανανεώσιμα καύσιμα μη βιολογικής προέλευσης (κυρίως ανανεώσιμο υδρογόνο και συνθετικά καύσιμα με βάση το υδρογόνο) στο μερίδιο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που παρέχονται στον τομέα των μεταφορών. Στο πλαίσιο αυτού του στόχου, υπάρχει ελάχιστη απαίτηση 1% ανανεώσιμων καυσίμων μη βιολογικής προέλευσης (RFNBO) στο μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που παρέχονται στον τομέα των μεταφορών το 2030.

Για τη Βιομηχανία, προβλέπεται αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ετησίως κατά 1,6%, καθώς και ότι το 42% του υδρογόνου που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία θα πρέπει να προέρχεται από RFNBO έως το 2030 και το 60% έως το 2035.

Για τα κτίρια, θέρμανση και ψύξη, οι νέοι κανόνες θέτουν ενδεικτικό στόχο τουλάχιστον 49% μεριδίου ανανεώσιμης ενέργειας το 2030. Οι στόχοι για τις ανανεώσιμες πηγές θέρμανσης και ψύξης θα αυξηθούν σταδιακά, με δεσμευτική αύξηση 0,8% ετησίως σε εθνικό επίπεδο έως το 2026 και 1,1% από το 2026 έως το 2030. Ο ελάχιστος ετήσιος μέσος όρος που ισχύει για όλα τα κράτη μέλη συμπληρώνεται από πρόσθετες ενδεικτικές αυξήσεις που υπολογίζονται ειδικά για κάθε κράτος μέλος.

Τέλος, η νέα Οδηγία προβλέπει την επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδοτήσεων έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τα κράτη μέλη θα σχεδιάσουν περιοχές επιτάχυνσης των έργων ΑΠΕ όπου τα εν λόγω έργα θα υποβάλλονται σε απλοποιημένες και γρήγορες διαδικασίες χορήγησης αδειών. Η ανάπτυξη ΑΠΕ θεωρείται επίσης «υπέρτατου δημόσιου συμφέροντος», γεγονός που θα περιορίσει τους λόγους νομικών αντιρρήσεων σε νέες εγκαταστάσεις.

3) Οδηγίες για την Ενεργειακή Απόδοση και την Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων (EED & EPBD)

Τον Σεπτέμβριο 2023 εκδόθηκε η Οδηγία (ΕΕ) 2023/1791 για την ενεργειακή απόδοση και την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΕ) 2023/955, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 20.10.2023 με έναρξη εφαρμογής από 12.10.2025.

Η αναθεωρημένη Οδηγία για την ενεργειακή απόδοση αυξάνει σημαντικά τη φιλοδοξία της ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση και καθιερώνει την «ενεργειακή απόδοση πρώτα» ως θεμελιώδη αρχή της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ, δίνοντάς της νομική υπόσταση για πρώτη φορά. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι η ενεργειακή απόδοση πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από τις χώρες της ΕΕ σε όλες τις σχετικές πολιτικές και σημαντικές επενδυτικές αποφάσεις που λαμβάνονται στον ενεργειακό και μη ενεργειακό τομέα.

Η εν λόγω Οδηγία αυξάνει τον στόχο της ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση, καθιστώντας δεσμευτικό για τις χώρες της ΕΕ να εξασφαλίσουν συλλογικά μια πρόσθετη μείωση κατά 11,7% στην κατανάλωση ενέργειας έως το 2030, σε σύγκριση με τις προβλέψεις του σεναρίου αναφοράς της ΕΕ για το 2020. Ως αποτέλεσμα, η συνολική κατανάλωση ενέργειας στην ΕΕ έως το 2030 δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τους 992,5 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (Mtoe) για την πρωτογενή ενέργεια και τους 763 Mtoe για την τελική ενέργεια.

Οι χώρες της ΕΕ καλούνται να επιτύχουν σωρευτική εξοικονόμηση ενέργειας τελικής χρήσης για ολόκληρη την περίοδο υποχρέωσης (από το 2021 έως το 2030), που ισοδυναμεί με νέα ετήσια εξοικονόμηση τουλάχιστον 0,8% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας το 2021-2023, τουλάχιστον 1,3% το 2024 -2025, 1,5% το 2026-2027 και 1,9% το 2028-2030.

Σε συνάφεια με την Οδηγία για την Ενεργειακή Απόδοση, εκδόθηκε στις 8.5.2024 η Οδηγία (ΕΕ) 2024/1275 για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, που τίθεται σε εφαρμογή από τις 28.5.2024 και η οποία καθορίζει το πλαίσιο για τα κράτη μέλη με σκοπό τη μείωση των εκπομπών και της χρήσης ενέργειας σε κτίρια στην ΕΕ, από τα σπίτια και τους χώρους εργασίας έως τα σχολεία, τα νοσοκομεία και άλλα δημόσια κτίρια. Η αναθεωρημένη Οδηγία θέτει φιλόδοξους στόχους για τη μείωση της συνολικής χρήσης ενέργειας των κτιρίων σε ολόκληρη την ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές ιδιαιτερότητες.

Κάθε κράτος μέλος θα υιοθετήσει τη δική του εθνική πορεία για τη μείωση της μέσης χρήσης πρωτογενούς ενέργειας των οικιστικών κτιρίων κατά 16 % έως το 2030 και κατά 20-22 % έως το 2035. Για τα μη οικιστικά κτίρια, θα πρέπει να ανακαινιστεί το 16 % των κτιρίων με τις χειρότερες επιδόσεις έως το 2030 και το 26 % των ίδιων κτιρίων έως το 2033. Τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να εξαιρούν ορισμένες κατηγορίες οικιστικών και μη οικιστικών κτιρίων από τις υποχρεώσεις αυτές, συμπεριλαμβανομένων των ιστορικών κτιρίων ή των εξοχικών κατοικιών.

Η αναθεωρημένη Οδηγία καθιστά τις «μηδενικές εκπομπές» πρότυπο για τα νέα κτίρια, ήτοι όλα τα νέα οικιστικά και μη οικιστικά κτίρια πρέπει να έχουν μηδενικές επιτόπιες εκπομπές από ορυκτά καύσιμα, από την 1 Ιανουαρίου 2028 για τα δημόσια κτίρια και από την 1 Ιανουαρίου 2030 για όλα τα άλλα νέα κτίρια, με δυνατότητα ειδικών εξαιρέσεων. Η Οδηγία επίσης περιέχει νέες διατάξεις για τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων για τη θέρμανση κτιρίων και την ενίσχυση της ανάπτυξης εγκαταστάσεων ηλιακής ενέργειας, λαμβανομένων υπόψη των εθνικών συνθηκών.

4) Εκπομπές CO2 επιβατικών & ελαφρών επαγγελματικών αυτοκινήτων και νέων βαρέων οχημάτων

Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2023/851 για την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΕ) 2019/631 όσον αφορά στην ενίσχυση των προτύπων επιδόσεων για τις εκπομπές CO2 από τα καινούργια επιβατικά αυτοκίνητα και από τα καινούργια ελαφρά επαγγελματικά οχήματα δημοσιεύτηκε στις 25 Απριλίου 2023. Ο εν λόγω Κανονισμός που είναι δεσμευτικός και ισχύει άμεσα σε όλα τα κράτη μέλη, τέθηκε σε ισχύ στις 15.5.2023. Ο εν λόγω Κανονισμός θέτει στόχο μείωσης του CO2 κατά 100% το 2035, καθώς και ενδιάμεσο στόχο μείωσης του CO2 κατά 55% το 2030 (50% για ελαφρά επαγγελματικά οχήματα).

Αναφορικά με τις Εκπομπές CO2 κύκλου ζωής, προβλέπεται ότι έως τις 31.12.2025, η Επιτροπή θα δημοσιεύσει έκθεση που θα καθορίζει μια μεθοδολογία για την αξιολόγηση/αναφορά εκπομπών CO2 κύκλου ζωής. Έως την ίδια ημερομηνία, η Επιτροπή θα εκδώσει κατ' εξουσιοδότηση πράξεις για τη συμπλήρωση του κανονισμού «καθορίζοντας μια κοινή ενωσιακή μεθοδολογία για την αξιολόγηση και τη συνεπή αναφορά δεδομένων για τις εκπομπές CO2 του πλήρους κύκλου ζωής των επιβατικών και ελαφρών επαγγελματικών οχημάτων».

Επίσης, αναπόσπαστο μέρος της δέσμης μέτρων περί προσαρμογής στον στόχο του 55 % του πακέτου Fit for 55, αποτελεί η αναθεώρηση του Κανονισμού των προτύπων για τις εκπομπές CO2 των βαρέων επαγγελματικών οχημάτων, με την έκδοση στις 6.6.2024 του Κανονισμού (ΕΕ) 2024/1610 σχετικά με την ενίσχυση των προτύπων απόδοσης εκπομπών CO2 για νέα βαρέα οχήματα, ο οποίος θα εφαρμοστεί από την 1.7.2024. Οι νέοι κανόνες διατηρούν τον υφιστάμενο στόχο για το 2025, ο οποίος έχει οριστεί στο 15 % όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών για βαρέα φορτηγά βάρους άνω των 16 τόνων. Σύμφωνα με τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ για το 2030 και μετέπειτα, ο κανονισμός καθορίζει τους εξής νέους στόχους:

  • μείωση των εκπομπών κατά 45 % από το 2030 (αύξηση του ποσοστού από 30 %)
  • μείωση των εκπομπών κατά 65 % από το 2035
  • μείωση των εκπομπών κατά 90 % από το 2040

Οι ανωτέρω στόχοι θα ισχύουν για μεσαία φορτηγά, για βαρέα φορτηγά βάρους άνω των 7,5 τόνων και για πούλμαν, καθώς και για τα αντίστοιχα επαγγελματικά οχήματα από το 2035 και μετά.

5) Κανονισμός για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων - AFIR

Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2023/1804 για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων και για την κατάργηση της οδηγίας 2014/94/ΕΕ (κανονισμός AFIR) δημοσιεύτηκε στις 22.9.2023 και εφαρμόζεται από τις 13.4.2024. Ο εν λόγω Κανονισμός θέτει υποχρεωτικούς αναπτυξιακούς στόχους σε σχέση με τις υποδομές ηλεκτρικής επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού με υδρογόνο όσον αφορά τον οδικό τομέα, την από ξηράς παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε θαλάσσιους λιμένες και λιμένες εσωτερικής ναυσιπλοΐας, και την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε σταθμευμένα αεροσκάφη. Επίσης, προβλέπει τη διάθεση ενός ελάχιστου αριθμού υποδομών επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού σε ολόκληρη την ΕΕ σε πλαίσιο πλήρης διαφάνειας τιμών, κοινών ελάχιστων τρόπων πληρωμής και συνεκτικής πληροφόρησης πελατών σε ολόκληρη την ΕΕ, εξασφαλίζοντας επαρκείς και φιλικές προς τον χρήστη υποδομές εναλλακτικών καυσίμων για τις οδικές, θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές.

6) Κανονισμός FuelEU Maritime

Ο Κανονισμός FuelEU (ΕΕ) 2023/1805 για τη χρήση ανανεώσιμων καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στις θαλάσσιες μεταφορές και για την τροποποίηση της Οοδηγίας 2009/16/ΕΚ δημοσιεύτηκε επίσης στις 22.9.2023 με εφαρμογή από 1.1.2025, με εξαίρεση τα άρθρα 8 και 9, τα οποία εφαρμόζονται από 31.8.2024. Ο εν λόγω Κανονισμός έχει κύριο στόχο την αύξηση της ζήτησης και της συνεπούς χρήσης ανανεώσιμων καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών καθώς και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τον τομέα της ναυτιλίας, με παράλληλη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της θαλάσσιας κυκλοφορίας και αποφυγή στρεβλώσεων στην εσωτερική αγορά.

Ο νέος Κανονισμός περιλαμβάνει μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι η ένταση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των καυσίμων που χρησιμοποιούνται από τον τομέα της ναυτιλίας θα μειωθεί σταδιακά με την πάροδο του χρόνου, κατά 2 % το 2025 σε έως και 80 % έως το 2050. Προβλέπεται ειδικό καθεστώς κινήτρων για τη στήριξη της υιοθέτησης των ανανεώσιμων καυσίμων μη βιολογικής προέλευσης (RFNBO) με υψηλό δυναμικό -απανθρακοποίησης, ενώ εξαιρούνται τα ορυκτά καύσιμα από τη διαδικασία πιστοποίησης του Κανονισμού. Υπάρχουν επίσης προβλέψεις για την υποχρέωση των επιβατηγών πλοίων και των πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων να χρησιμοποιούν από το 2030 ηλεκτρική τροφοδότηση από ξηράς για όλες τις ανάγκες ηλεκτρικής ενέργειας ενόσω είναι προσδεδεμένα στην αποβάθρα σε μεγάλους λιμένες της ΕΕ, καθώς και για εθελοντικό μηχανισμό ομαδοποίησης, στο πλαίσιο του οποίου θα επιτρέπεται στα πλοία να συνδυάζουν το ισοζύγιο συμμόρφωσής τους με ένα ή περισσότερα άλλα πλοία, με την ομάδα -στο σύνολό της- να πρέπει να πληροί τα όρια έντασης εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά μέσο όρο. Τέλος, υπάρχουν εξαιρέσεις περιορισμένης χρονικής διάρκειας για την ειδική μεταχείριση των εξόχως απόκεντρων περιοχών, των μικρών νησιών και των περιοχών που εξαρτώνται οικονομικά σε μεγάλο βαθμό από τη συνδεσιμότητά τους.

Επίσης, στα πλαίσια του Πακέτου «Fit for 55» εκδόθηκαν και οι κάτωθι κανονισμοί:

  • Κανονισμός (ΕΕ) 2023/956 της 10ης Μαΐου 2023 για τη θέσπιση μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα - Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM). Επισημαίνεται ότι ο παρών κανονισμός ισχύει από 17.5.2023, και εφαρμόζεται από 1.10.2023.
  • Κανονισμός (ΕΕ) 2023/955 της 10ης Μαΐου 2023 για τη σύσταση Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060 με έναρξη ισχύος από 26.5.2023 και εφαρμογή από τις 30.6.2024.
  • Κανονισμός (ΕΕ) 2023/857 της 19ης Απριλίου 2023 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2018/842 σχετικά με τις δεσμευτικές ετήσιες μειώσεις των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από τα κράτη μέλη από το 2021 έως το 2030, στο πλαίσιο της συμβολής στη δράση για το κλίμα για την τήρηση των δεσμεύσεων που απορρέουν από τη συμφωνία του Παρισιού, και του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999, με ισχύ από 16.5.2023.
  • Κανονισμός (ΕΕ) 2023/839 της 19ης Απριλίου 2023 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2018/841 όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής, την απλούστευση των κανόνων υποβολής εκθέσεων και συμμόρφωσης, και τον καθορισμό των στόχων των κρατών μελών για το 2030, και του Κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999 όσον αφορά τη βελτίωση της παρακολούθησης, της υποβολής εκθέσεων, της παρακολούθησης της προόδου και της επανεξέτασης, με ισχύ από 11.5.2023.

στ) Σχέδιο REPowerEU

Ως απόρροια της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και των επακόλουθων υπερβολικά υψηλών τιμών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μια σειρά δράσεων και μέτρων αντιμετώπισης του προβλήματος, ώστε να βοηθήσει τις χώρες και τους πολίτες της ΕΕ να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες τιμές, καταργώντας παράλληλα σταδιακά την εξάρτησή της από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Έτσι, στις 18 Μαΐου 2022, δημοσιεύτηκε το σχέδιο REPowerEU, το οποίο παρουσίασε ένα ολοκληρωμένο σύνολο δράσεων και πόρων για την επίτευξη των στόχων για εξοικονόμηση ενέργειας, παραγωγή καθαρής ενέργειας και διαφοροποίηση των ενεργειακών προμηθειών.

Στα πλαίσια του σχεδίου REPowerEU, θεσπίστηκε μια σειρά νομοθετημάτων με τη μορφή έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, ως κάτωθι:

  1. Αποθήκευση αερίου - Κανονισμός (ΕΕ) 2022/1032 για την τροποποίηση των Κανονισμών (ΕΕ) 2017/1938 και (ΕΚ) αριθ. 715/2009, που τέθηκε σε ισχύ από την 1 Ιουλίου 2022 και απαιτούσε την πλήρωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου των χωρών της ΕΕ στο 80% έως την 1η Νοεμβρίου 2022 και στο 90% για τα επόμενα χρόνια.
  2. Εξοικονόμηση αερίου - Κανονισμός (ΕΕ) 2022/1369 σχετικά με συντονισμένα μέτρα μείωσης της ζήτησης αερίου, που τέθηκε σε ισχύ από τις 9 Αυγούστου 2022 έως τις 31 Μαρτίου 2023, ενώ σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2023/706, τα μέτρα παρατάθηκαν για ένα ακόμη έτος, ήτοι έως 31 Μαρτίου 2024.
  3. Έκτακτη παρέμβαση για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών στον τομέα ηλεκτρικής ενέργειας – Κανονισμός (ΕΕ) 2022/1854, που εκδόθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2022 και περιλαμβάνει μέτρα για τη μείωση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, για τη μείωση του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας για τους καταναλωτές και προτείνει ένα προσωρινό ανώτατο όριο εσόδων για τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιούν τεχνολογίες με χαμηλότερο κόστος, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η πυρηνική ενέργεια και ο λιγνίτης.
  4. Αλληλεγγύη - συντονισμένες αγορές φυσικού αερίου - Κανονισμός (ΕΕ) 2022/2576 που εκδόθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2022 και παρέχει ένα νομικό πλαίσιο για την Ενεργειακή Πλατφόρμα της ΕΕ (AggregateEU) για την υποστήριξη των χωρών της ΕΕ στην προετοιμασία για τον χειμώνα 2023/24 και ιδίως για την πλήρωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου.
  5. Μηχανισμός Διόρθωσης Αγοράς - Κανονισμός (ΕΕ) 2022/2578 για τη θέσπιση του εν λόγω μηχανισμού για την προστασία των πολιτών της Ένωσης και της οικονομίας από τις υπερβολικά υψηλές τιμές. Ο προσωρινός μηχανισμός τέθηκε σε ισχύ στις 15 Φεβρουαρίου 2023 με διάρκεια ενός (1) έτους. Προβλέπεται η αυτόματη ενεργοποίησή του εάν η τιμή του δείκτη TTF για τον επόμενο μήνα υπερβαίνει τα 180 €/MWh για 3 εργάσιμες ημέρες και εάν η τιμή TTF είναι 35 € υψηλότερη από την τιμή αναφοράς για LNG στις παγκόσμιες αγορές για τις ίδιες 3 εργάσιμες. Οι διορθώσεις της αγοράς παρακολουθούνται από τον Οργανισμό Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER) και δημοσιεύονται στον ιστότοπο του ACER.
    Στις 31 Μαρτίου 2023, η Επιτροπή επέκτεινε την εφαρμογή του Μηχανισμού Διόρθωσης Αγοράς και σε άλλους κόμβους συναλλαγών εκτός του TTF, σύμφωνα με τον Εκτελεστικό Κανονισμό (ΕΕ) 2023/736 με εφαρμογή από την 1η Μαΐου 2023.
  6. Επιτάχυνση της άδειας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας – Κανονισμός (ΕΕ) 2022/2577. Οι προσωρινοί κανόνες τέθηκαν σε ισχύ από τις 23 Δεκεμβρίου 2022 για περίοδο εφαρμογής 18 μηνών.
  7. Σχέδια Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – ο Κανονισμός (ΕΕ) 2023/435 τροποποιεί τον κανονισμό (ΕΕ) 2021/241 όσον αφορά τα κεφάλαια για το REPowerEU στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, καθώς και τους κανονισμούς (ΕΕ) αριθ. 1303/2013, (ΕΕ) 2021/1060 και (ΕΕ) 2021/1755 και την οδηγίας 2003/87/ΕΚ. Ο εν λόγω Κανονισμός, που τέθηκε σε εφαρμογή στις 28 Φεβρουαρίου 2023, έχει ως στόχο τη βελτίωση της ικανότητας των Σχεδίων Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τους στόχους του σχεδίου REPowerEU και να συμβάλλουν στην ενεργειακή ασφάλεια, τη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού της Ένωσης, την αύξηση της απορρόφησης των ΑΠΕ και την ενεργειακή απόδοση, την αύξηση των δυνατοτήτων αποθήκευσης ενέργειας και την απαιτούμενη μείωση εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα πριν από το 2030. Καθορίζει συγκεκριμένους στόχους και μεταρρυθμίσεις που θα συμπεριληφθούν στα υφιστάμενα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας των κρατών μελών ως μέρος των ειδικών κεφαλαίων του REPowerEU. Επιπλέον, ο κανονισμός προβλέπει ειδικές πηγές χρηματοδότησης των σχετικών μέτρων. Επίσης, προσφέρει πρόσθετες ευκαιρίες χρηματοδότησης για την επιτάχυνση της μετάβασης της βιομηχανίας της ΕΕ προς τεχνολογίες μηδενικών ή χαμηλών εκπομπών άνθρακα και για την ενίσχυση των επενδύσεων σε νέες παραγωγικές δυνατότητες για καθαρές τεχνολογίες.